سوغات و صنایع دستی

 

  سوغات و محصولات ویژه

 

 

زعفران	کل سطح شهرستان
گردو و بادام	بخش کاخک
سفال	منــد

                  

                             

صنایع دستی 

   

عنوان	تعدادکارگاه	تعدادشاغلین مستقیم	مرکز استقرار( درجغرافیای شهرستان یابخشها..... )
سفال مند	5	12 نفر	بخش مرکزی ـ روستای مند
پارچه بافی	2	6 نفر	بخش مرکزی ـ شهر بیدخت
نمدمالی	3	5 نفر	بخش مرکزی ـ روستای بیمرغ

 

سفالگری در گناباد حداقل پیشینه ای پنج هزار ساله دارد که با مراکز تمدنی هم عصر خود از شیو ه ای یکسان پیروی می کرده اما « سفال مند » با مصالح و تزیینات متفاوت به عنوان پدیده ای نوظهور از اواخر قرن یازدهم هجری در « مند » رایج شده و با سفالهای میبد یزد ، اصطبهان فارس و شهرضای اصفهان شباهت تام داشته و اگرچه در طول زمان تا حدودی از محیط نیز تأثیر پذیرفته و عواملی مانند ذائقه مصرف کننده و اعمال سلیقه سازنده به آن رنگ و بوی خاص داده است ، با وجود این استفاده غالب از نقش مایه های سنتی و رنگهای گرم و شاد سفال « مند» را جذاب و قابل طرح در مجامع هنری نگاه داشته است .سفال مند از لحاظ نوع مواد تشکیل دهند به دو گروه جسمی و چینی تقسیم می شود . ماده اولیه سفال جسمی خاک رس است که از رسوبات سیلابهای وارد شده  به بندهای اطراف گناباد برداشت می شود . این نوع خاک اندکی قرمز رنگ و نرم است که برای پیشگیری از ترک خوردگی باید کمی ماسه بادی به آن افزوده شود . گل رس به خوبی ورز داده می شود و پس از طی مراحلی برای ساخت و پرداخت انواع ظروف مورد استفاده قرار می گیرد .

سفال جسمی مند بدون لعاب قرمز اخرایی است و با پوشش لعابی به رنگهای مختلف عرضه می شود استحکام این نوع سفال زیاد است به همین جهت ظرفهای بزرگ و پر اصطکاک مثل قاب ، قدحهای بزرگ ، خم و کشک ساب از سفال جسمی ساخته می شود .

مواد تشکیل دهنده سفال چینی ترکیبی از پودر سنگ سفید و گل سرشور است گل سفید رنگی که از این دو عنصر حاصل می شود در فرهنگ سفالگری مند به چینی شهرت دارد . جمع آوری ، کوبیدن و به عمل آوردن گل چینی با تحمل زحمت و صرف وقت و هزینه نسبتا زیاد توام است به همین دلیل سفالگر ترجیح می دهد ظرفهای کوچک و ظریف و تجملی را با آن گل بسازد .

بدنه ظرفهای ساخته شده از گل چینی قبل از لعاب ، سفید متمایل به کاهی است و جهت زمینه سازی برای تزیین بدنه پوشش سفید رنگی مرکب از کائولن و گل گیوه معروف به لایه بر روی ظرف کشیده می شود .

سفال مند معمولا لعابدار است . لعاب یک رنگ را برای تزیین و انسداد منافذ ریز بدنه مورد استفاده قرار می دهند که در این صورت ظروف به رنگ دلخواه و یکدست عرضه می شوند و لعاب شیشه ای یابی رنگ به عنوان حفظ نقشها و درخشندگی بدنه ظرف کاربرد دارد .

مهمترین مشخصه سفال مند عناصر تزیینی بر گرفته از طبیعت است . این عناصر که در چهار گروه انسانی ، حیوانی ، گیاهی و هندسی جای می گیرند ، به ظاهر نقشها و خطوط ساده و آشنایی هستند اما وقتی آن نقشها و خطوط مورد مطالعه و ارزیابی دقیق قرار می گیرند بر حضور آیینها و باورهای کهن ایرانی در خاستگاه اولیه آن نگاره ها گواهی می دهند . از جمله نقش ماهی که بدنه اکثر ظرفهای مند از زینت داده و جایگاه والایی در روایات اسطوره ای دارد . ماهی در بیش از اعتقادی ایرانیان از سویی سرور آفریدگان آبی و از سوی دیگر بزرگترین آفریدگان اورمزد در مقابل وزغ بزرگترین آفریدگان اهریمنی است . به عبارت دیگر ماهی مظهر موجودات آبی . ژرف نگری و تیزبینی است . او نگهبان « هوم سپید » نماد گیاهان است .

بر اساس روایتی در بندهش :

« اورمزد هوم سپید را در دریای فراخکرت رویاند و اهریمن در عمق آب وزغی آفرید که هوم را تباه کند . اورمزد برای دفع آن وزغ ده ماهی آفرید که همواره پیرامون آن هوم را بپاید و همیشه یکی از ماهیان سرش به پایین و در جستجوی وزغ است . »

جالب و قابل تأمل است که بر بدنه برخی ظرفهای استوانه ای مند گیاهی در میان دو ماهی نقش بسته که یکی از آنها وارونه و سر در خاک دارد و گویی در جوار گیاه چیزی را جستجو می کند .

نقوش دیگر زینت بخش سفال مند که هر یک به مقتضای حضور آن در قلمرو اسطوره و فرهنگ کهن ایران قابل تعبیر و تفسیر می باشند عبارتند از : خورشید ، پرنده ، پروانه ، بته جقه ، گل و مرغ ، گلو پروانه ، گل و برگ ، گل کدو ، کتیبه ، ابروگل ، گنجی ، اسلیمی ، گل گرد ، خونه کشی و محرمات . این نقوش به طور یکسان سفال جسمی و سفال چینی مند را زینت می دهند . تهیه ، ساخت و پرداخت سفال مند از دیدگاه زمین شناسی در شناخت عناصر معدنی و کاربرد علم شیمی در ساخت رنگ و لعاب ، کاربرد علم فیزیک در امر ایجاد کوره و حرارت و میتولوژی در شناخت باورها و اعتقادات کهن بسیار مهم و قابل مطالعه است که بحث آن در این مختصر نمی گنجد .